Od czasu, kiedy recenzowałem wzmacniacz PrimaLuna ProLogue Premium, w wydaniu z czerwca 2012, stał się on modelem, który wykorzystałbym za każdym razem, kiedy chciałbym wypróbować wzmacniacz zintegrowany w umiarkowanej cenie, z nową parą głośników. Ten model nigdy mnie nie rozczarował i nigdy nie miałem wrażenia, że nawet przy najlepszych głośnikach, do jakich z pewnością należą Martin Logan Montis (10000 USD za parę), brzmiał jak urządzenie z niższej klasy cenowej. Za kwotę 2399 USD ProLogue Premium reprezentuje, według mnie, najlepszy wybór dla systemów z zakresu cenowego 4000 – 10000 USD, a nawet wyższego. Pomimo, że moc 35 W na kanał, może nie być wystarczająca dla niektórych głośników (zależnie od pomieszczenia i osobistych preferencji), ja nigdy nie miałem tego typu problemów w moim systemie, bez względu na to, czy głośniki posiadały wbudowany subwoofer (np. Montis, czy GoldenEar Technology Triton Two), czy też stanowiły konstrukcję pasywną (Wharfedale Jade 7 lub Focal Aria 936). Pamiętając o różnicach wynikających z rodzaju zastosowanych lamp – EL34 i KT88 – ProLogue Premium zawsze dostarczał dźwięk niezwykle gładki i angażujący muzycznie.
Pierwszą wzmianką na temat nowego wzmacniacza zintegrowanego DiaLogue Premium HP jaką widziałem, była relacja Jasona Victora Serinusa z Targów Consumer Electronics Show 2014. Był on pod wrażeniem dźwięku systemu wyposażonego w Premium HP i opisał go jako „niezwykle przyjemny, wypełniony naturalną barwą, która dorównuje lub nawet przebija wzmacniacze ulokowane w wyższych zakresach cenowych”, a także zacytował Kevina Deal’a z PrimaLuny który stwierdził „To najlepszy wzmacniacz, jaki kiedykolwiek zbudowaliśmy”.
Hmmm. Wyglądało na to, że będę musiał sprawdzić to osobiście.
Projekt wzmacniacza
Gdybyście jedynie pobieżnie przyjrzeli się DiaLogue Premium HP, moglibyście omyłkowo wziąć go za ProLogue Premium. Jednak umieszczenie obu modeli obok siebie sprawia, że różnice stają się oczywiste: DiaLogue Premium HP wyposażono w osiem, zamiast czterech lamp w stopniu wyjściowym i sześć, zamiast czterech lamp sterujących. Jeśli z kolei, zasłonięto by Wam oczy i poproszono o podniesienie każdego ze wzmacniaczy – nie mielibyście problemów z ich odróżnieniem. Przy masie prawie 21 kg, ProLogue Premium jest ciężki – jednak DiaLogue Premium, ze swoimi 30 kg, to prawdziwy zawodnik Sumo. DiaLogue Premium HP wyposażono także w wejście słuchawkowe i przełącznik wyboru pomiędzy głośnikami a słuchawkami, ulokowany z prawej strony oraz dwie niewielkie diody na panelu frontowym, sygnalizujące czy wzmacniacz pracuje w trybie triodowym (zielona), czy też ultraliniowym (czerwona).
Szczegółowy opis wszystkich funkcji wzmacniacza DiaLogue Premium HP zająłby dwie strony zapisane małym drukiem, co widać wyraźnie na witrynie internetowej PrimaLuny. Nie będę powielał tutaj wszystkich tych informacji, ale wymienię najistotniejsze różnice pomiędzy konstrukcją HP, a wzmacniaczem ProLogue Premium. Wzmacniacz DiaLogue Premium HP, między innymi, wyposażono w:
- Podwójny układ Adaptive AutoBias i dwa razy większą ilość lamp w stopniu wyjściowym, wraz z obwodami wspierającymi. Kevin Deal zauważa, że PrimaLuna mogła zwiększyć moc wzmacniacza poprzez zwiększenie obciążenia mniejszej ilości lamp, ale nieco konserwatywne podejście firmy w tym względzie poskutkowało odwrotnym rozwiązaniem. Obwody Adaptive AutoBias zawierają ochronę lamp i wskaźnik LED informujący o ich uszkodzeniu (Bad Tube Indicator). Implementacja układu automatycznej regulacji prądu podkładu, wykorzystywana przez PrimaLunę, jest podobno bardziej zaawansowana niż u większości producentów, którzy stosują wyłącznie autobias katodowy.
- Wbudowany wzmacniacz słuchawkowy oparty na wszystkich lampach zasilających. Wzmacniacza słuchawkowego nie włącza się za pomocą zwyczajnego przełącznika, tylko przy wykorzystaniu przekaźników, które otwierają się i zamykają, aby zredukować jakiekolwiek interferencje. Osobiście nie wykorzystuję słuchawek do „poważnych” odsłuchów, więc nie mogłem zweryfikować słów Deal’a, który twierdzi, że wzmacniacz słuchawkowy może „konkurować z najlepszymi”, jednak muszę przyznać, że moje staromodne Grado SR125 nigdy przedtem nie brzmiały tak dobrze.
- Układ AC Offset Killer który zapewnia, że transformator mocy nigdy nie wprowadza przydźwięku, nawet przy złej jakości prądu.
- Nowy projekt stopnia wejściowego, wykorzystujący sześć lamp 12AU7 zamiast czterech, zapewnia lepszą dynamikę i szersze pasmo przenoszenia.
- Możliwość przełączania pomiędzy trybem triodowym i ultraliniowym, przy wykorzystaniu pilota.
- Szwajcarskie okablowanie, wykonane z miedzi pokrytej srebrem w izolacji teflonowej, wykorzystane we wszystkich krytycznych miejscach ścieżki sygnałowej.
- Najwyższej jakości japońskie rezystory Takman.
- Kondensatory foliowe SCR we wszystkich miejscach krytycznych.
Ustawienia i system
Przygotowanie wzmacniacza tranzystorowego do recenzji, jest całkiem prostą sprawą. W zasadzie jedyną decyzją jaką musimy podjąć jest to, czy wykorzystamy wejścia zbalansowane, czy single-ended (jeśli obie opcje są dostępne). Później, wystarczy po prostu włączyć system i porównać dźwięk testowanego wzmacniacza, z naszym wzmacniaczem referencyjnym.
W przypadku wzmacniacza lampowego, sprawy nieco bardziej się komplikują: Możliwe, że będziemy zmuszeni zdecydować się na któreś z dostępnych terminali wyjściowych – 4-, 8- lub 16-omowe (zakładając, że producent zapewnił nam taki wybór; w DiaLogue Premium HP nie mamy wyjść 16-omowych) i to powinno być w zasadzie wszystko. Jeśli o mnie chodzi, trochę bardziej odpowiadał mi dźwięk terminali 4-omowych we wzmacniaczu ProLogue Premium, z podłączonymi głośnikami Focal Aria 936, które również wykorzystałem do tej recenzji. Pobieżnie odsłuchałem obu terminali wyjściowych w DiaLogue Premium HP i ponownie stwierdziłem, że Focale zabrzmiały lepiej poprzez terminale 4-omowe, które wykorzystałem w dalszej części mojego testu.
Okazało się, że to dopiero początek. W przypadku DiaLogue Premium HP otrzymujemy możliwość wykorzystania różnego typu lamp wyjściowych, co może mieć zasadniczy wpływ na dźwięk. Premium HP wyposażono dodatkowo w opcję regulacji prądu podkładu lamp; wszystko co musimy zrobić, to wybrać odpowiednie położenie przełącznika w stosunku do zastosowanych lamp. (Jeśli przełącznik znajduje się w niewłaściwym położeniu, nie czyni to żadnej szkody; jest to po prostu położenie mniej optymalne pod względem funkcjonowania wzmacniacza). Premium HP standardowo jest dostarczany z kompletem lamp EL34; oprócz tego, Deal zaoferował mi możliwość dosłania dodatkowych – wybranych przeze mnie lamp – w celu porównania. Nie jestem specjalnym zwolennikiem żonglowania lampami, ale byłem ciekaw dźwięku wzmacniacza z lampami KT120, które stanowią nowy wariant starszych KT88 i uzyskały nadzwyczaj pozytywne recenzje. (Są wykorzystywane między innymi, w najnowszych wzmacniaczach Audio Research). Tak, jak w przypadku każdego produktu audio, pochwały dla KT120 nie miały uniwersalnego charakteru; niektórzy zauważyli, że lampy te pobierają więcej prądu, niż KT88, co – na przestrzeni dłuższego czasu – może doprowadzić do awarii wzmacniacza nieprzystosowanego do współpracy z nimi. (McIntosh nie zaleca stosowania KT120 w modelu MC275LE, moim wzmacniaczu referencyjnym). PrimaLuna, mająca doskonałą reputację co do niezawodności swoich wzmacniaczy, aprobuje wykorzystanie lamp KT120. Zakładam, że firma wie, co robi i poprosiłem Deal’a o przesłanie mi jednego zestawu. W dalszej części tekstu zamieszczam opis moich obserwacji, dotyczących obu zestawów lamp.
To jednak jeszcze nie koniec możliwości. Jakichkolwiek lamp byśmy nie użyli, wzmacniacz można ustawić w triodowym bądź ultraliniowym trybie odtwarzania. Kiedy podsumujemy te wszystkie opcje, okazuje się, że DiaLogue Premium HP zapewnia nam wybór co najmniej ośmiu różnych opcji działania: z lampami EL34 w trybie triodowym lub ultraliniowym i z lampami KT120 w trybie triodowym lub ultraliniowym, a w każdym z tych przypadków można wykorzystać terminale 4- bądź 8-omowe.
Mój wybór głośników Foca Aria 936 został podyktowany kilkoma powodami: 1) w cenie 3995 USD za parę, Aria 936 będzie stanowić dobraną parę ze wzmacniaczem zintegrowanym za 4199 USD; 2) po recenzji Focali, zamieszczonej przeze mnie w wydaniu z listopada 2014, jestem dobrze zaznajomiony z ich dźwiękiem; 3) Aria 936 posiada na tyle wysoką przejrzystość i ogólną jakość dźwięku, że będę w stanie obiektywnie ocenić jakość testowanego wzmacniacza oraz 4) wciąż posiadam parę głośników, które wykorzystałem w swojej recenzji, a importer Focala na teren Stanów Zjednoczonych – Audio Plus Services – nie widział problemu, żeby zostały u mnie na trochę dłużej.
Dźwięk Wzmacniacz DiaLogue Premium HP, który otrzymałem do testów, był tym samym wzmacniaczem, który został zaprezentowany na targach CES, więc stwierdziłem, że nie muszę zbytnio martwić się jego wygrzewaniem. Jednak zanim przeprowadziłem poważniejsze odsłuchy, odtworzyłem sporą ilość płyt CD, z różnymi poziomami głośności, przełączając się przypadkowo pomiędzy trybem triodowym i ultraliniowym, jednocześnie próbując odciąć się od wrażeń, jakie były generowane przez moją analityczno/krytyczną część mózgu.
Oczywiście, to ostatnie nie jest tak naprawdę możliwe i szybko odniosłem wrażenie, że pomimo dobrej konstrukcji jaką z pewnością jest ProLogue Premium, w przypadku DiaLogue Premium HP PrimaLuna poczyniła pod względem jakości brzmienia olbrzymi krok naprzód.
Aby w sposób bardziej usystematyzowany dokonać oceny dźwięku DiaLogue Premium HP, porównałem oba wzmacniacze przy wyrównanych poziomach głośności: z różnicą mniejszą, niż 0.1dB, zmierzoną za pomocą woltomierza na terminalach wyjściowych, przy wykorzystaniu tonu 1kHz z pierwszej testowej płyty CD Stereophile (Stereophile STPH002-2). Obydwa wzmacniacze miały zainstalowane lampy EL34, a DiaLogue Premium HP został przełączony na tryb ultraliniowy, by lepiej dopasować się do brzmienia ProLogue Premium.
Niektórzy audiofile twierdzą, że przy większej mocy można uzyskać większe poziomy głośności, ale stracić nieco na finezji dźwięku i tak długo jak wzmacniacz nie osiągnie punktu odcięcia, im mniej lamp, tym lepsze brzmienie. Jakiekolwiek wartości niesie ze sobą taki punkt widzenia, mnie osobiście nie przekonuje tego typu porównanie. Przesadnym byłoby stwierdzenie, że DiaLogue Premium HP „zmiótł z powierzchni” wzmacniacz ProLogue Premium, jednak został zdecydowanym zwycięzcą tego porównania. Najbardziej widoczna przewaga leżała w zakresie basu. Nie myślałem wcześniej o ProLogue Premium, jako o konstrukcji pod jakimkolwiek względem niedomagającej na tym polu, jednak bas na moich zwyczajowych utworach testowych, jak np. „Temple Caves", z płyty Mickey Hart'a Planet Drum (CD, Rykodisc RCD 10206), rozciągał się głębiej i brzmiał w bardziej zwarty sposób z DiaLogue Premium HP. O ile również ProLogue Premium nie wydawał się w niewystarczający sposób kreować sceny dźwiękowej, to z DiaLogue Premium HP ta sama scena dźwiękowa była wyraźniej zdefiniowana, a muzyka generalnie wydawała się „oddychać” z większą dynamiczną swobodą.
Balans tonalny w średnim, jak i wyższym zakresie częstotliwości, brzmiał bardzo podobnie odtwarzany poprzez oba wzmacniacze, z tym, że wysokie tony z DiaLogue Premium HP były lekko bardziej rozciągnięte w górnym zakresie. 35 W mocy na kanał, dostarczanej przez ProLogue Premium, było wystarczające, aby napędzić Focale do poziomów głośności dla mnie odpowiednich, jednak z drugiej strony, mój pokój odsłuchowy o wymiarach 4,9m / 4,2m / 2,3m, nie wymaga od głośników wielkich zdolności wypełniania przestrzeni dźwiękiem i chociaż czasami zdarza mi się słuchać muzyki z poziomami, które określam jako „realistyczne”, to z pewnością nie można mnie także uznać za „headbangera”. Wzmacniacz DiaLogue Premium HP jest zdolny wyprodukować moc 70 W na kanał, w trybie ultraliniowym z lampami EL34 i nawet 85 W na kanał z lampami KT120, co uzasadnia wykorzystanie w jego nazwie skrótu „HP”, który – jak twierdzi PrimaLuna – „ma oznaczać Wysoką Moc (High Power) albo…. Słuchawki (HeadPhones)!” Jeśli więc potrzebujecie więcej mocy, niż w przypadku ProLogue Premium, DiaLogue Premium HP jest gotów na jej dostarczenie.
Jednak co z porównaniem trybu triodowego i ultraliniowego? ProLogue Premium pracuje wyłącznie w trybie ultraliniowym, więc to pytanie go nie dotyczy. W przypadku DiaLogue Premium HP, PrimaLuna ułatwia nam takie porównanie, instalując przycisk wyboru pomiędzy trybami na pilocie zdalnego sterowania. Nie jestem zwolennikiem porównań wykonywanych „w locie” lub zmiany ustawień w środku odtwarzanego utworu. Wolę wysłuchać całości utworu lub zakończyć odtwarzanie w tym samym punkcie, a następnie przełączyć przycisk i wysłuchać go jeszcze raz w nowym ustawieniu – w ten sposób jestem w stanie porównać te same fragmenty muzyki.
Pozostając przy lampach EL34, odtwarzanie w trybie ultraliniowym skutkuje dźwiękiem nieco bardziej wysuniętym do przodu i nieco bardziej dynamicznym, niż w trybie triodowym, co przy niektórych płytach wydaje się umożliwiać przekaz większego poziomu emocji. Tryb triodowy zapewnia bardziej „luźny”, zrelaksowany charakter brzmienia. Przy moim tradycyjnym utworze testowym Any Caram, „Viola Fora de Moda," z płyty Chesky Records Jazz Sampler & Audiophile Test Compact Disc, Vol.1 (CD, Chesky JD37), tryb ultraliniowy umożliwił różnorodnym instrumentom perkusyjnym czystsze wybrzmienia. Wejście Clarka Terry’ego w „Pennies from Heaven”, z tej samej płyty, również miało bardziej dramatyczny charakter: znów z dźwiękiem nieco wysuniętym do przodu, podczas gdy tryb triodowy umieścił jego trąbkę głębiej w otoczeniu sceny dźwiękowej.
Która z opcji brzmiała bardziej „naturalnie” i stanowiła dokładniejsze odwzorowanie muzyki słyszanej w rzeczywistym otoczeniu sali koncertowej? Zapytajcie mnie jeszcze raz… Byłem zadowolony z odsłuchów w obu trybach, a większość różnic stawała się słyszalna jedynie przy bezpośrednich porównaniach. Zmuszony do wyboru pomiędzy trybem triodowym i ultraliniowym, wybrałbym triodę – chociaż nieco mniej dynamiczna i rozciągnięta na krańcach pasma, miała w sobie gładką muzykalność i przyjemną dla ucha jakość brzmienia, która w jakiś sposób mnie kusiła. Oczywiście, w przypadku DiaLogue Premium HP, tryb triodowy i ultraliniowy można łatwo wybrać za pomocą pilota – możecie używać trybu brzmiącego lepiej z konkretnym nagraniem lub tego, który lepiej pasuje do Waszego nastroju w danej chwili. Moja rada dla tych, którzy nie lubią ciągłego przestawiania: Wykorzystajcie tryb triodowy, jako ustawienie podstawowe i przełączajcie się na ultraliniowy tylko wtedy, kiedy zapragniecie trochę więcej czadu.
Wymiana lamp
Kiedy już ustosunkowałem się odpowiednio do dźwięku Premium HP wyposażonego w lampy EL34, zarówno w trybie triodowym, jak i ultraliniowym, przyszedł czas na wymianę samych lamp. KT120 są znacznie potężniejsze niż EL34 i wymagają wyższego prądu podkładu – tą różnicą zajmuje się obwód autobias i przełącznik, który pomaga zoptymalizować prąd podkładu dla lamp mieszczących się w kategorii KT88/KT120.
W porównaniu do lamp EL34 trybie triodowym, KT120 w triodzie i z tym samym poziomem głośności brzmiały bardziej dramatycznie, wywoływały lepsze pierwsze wrażenie. Głosy były wysunięte bardziej do przodu – trochę w stylu EL34 w trybie ultraliniowym. Przy nagraniach takich, jak Misa Criolla Ariela Ramireza, pod batutą José Luisa Ocejo (CD, Philips 420 955-2), połączenie lamp KT120 i trybu triodowego miało lepszy atak i większą energię dynamiki. Wreszcie mogłem usłyszeć dlaczego ta lampa zjednała sobie tylu wyznawców. Jednak przy dłuższych odsłuchach, po kilkukrotnym przełączaniu się pomiędzy EL34 i KT120 – przy jednakowym poziomie głośności – doszedłem do wniosku, że moim ostatecznym wyborem jest EL34. Po prostu było coś odpowiedniego w dźwięku tej lampy ze wzmacniaczem DiaLogue Premium HP. Mój wybór pozostał niezmienny do końca odsłuchów, a jeszcze bardziej się w nim utwierdziłem po przełączeniu lamp KT120 w tryb ultraliniowy. W utworze Gloria, jeśli chodzi o wokal José Carrerasa, było wszystko w porządku, jednak głosy chóru brzmiały bardziej homogenicznie – nieco bardziej sztucznie, niż w trybie triodowym. Biorąc pod uwagę wszystkie przetestowane opcje, najlepszy dźwięk według mnie wyprodukowały lampy EL34 w trybie triodowym.
Podsumowanie
W ostatecznych porównaniach, wykorzystałem moją własną referencyjną kombinację - przedwzmacniacz Convergent Audio Technology SL-1 Renaissance (10000 USD ze stopniem phono, 8000 USD bez), w połączeniu ze wzmacniaczem mocy McIntosh Labs MC275LE (6500 USD, obecnie dostępny w wersji Mk.VI, za 5500 USD). Każde z urządzeń otrzymało oznaczenie Class A, wśród „Rekomendowanych Komponentów” magazynu Stereophile i oba są powszechnie uznawane za klasyki sprzętu audio.
Przedwzmacniacz CAT SL-1 wyposażono w kontrolę głośności opartą na drabince rezystorowej ze stosunkowo dużymi krokami; najpierw ustawiłem więc przedwzmacniacz na pożądanym poziomie, a następnie dopasowałem do niego głośność DiaLogue Premium HP. Kiedy odsłuchiwałem CAT SL-1 i Premium HP, w moim ulubionym ustawieniu EL34/tryb triodowy, podobieństwa pomiędzy komponentami były wyraźniejsze, niż różnice. Obydwa ukazały gładkość i muzykalność jaką maniacy wzmacniaczy lampowych najbardziej doceniają, jednak bez przesadnego ocieplenia i stłumionych wysokich częstotliwości, które są charakterystyczne dla niektórych lampowych urządzeń. Brak jakichkolwiek szumów w tle był niemal podejrzany, a transformatory mocy w obu konstrukcjach pracowały również niezwykle cicho.
Połączenie CAT-McIntosh posiadało co prawda więcej przejrzystości i detaliczności w brzmieniu, ale różnica była zadziwiająco mała – z pewnością mniejsza, niż różnica w cenie mogłaby sugerować. Dynamika była porównywalna, może z delikatnym ukłonem w stronę combo CAT-McIntosh.
Wnioski
Wykonany w zgodzie z wysokimi standardami i wyposażony w niezwykle użyteczne funkcje – takie, jak Adaptive AutoBias, wskaźnik Bad Tube Indicator, przełączanie pomiędzy trybem triodowym i ultraliniowym dostępne z pilota, czy wyjście słuchawkowe – PrimaLuna DiaLogue Premium HP jest wzmacniaczem zintegrowanym, którego jakość dźwięku niewiele odbiega od referencyjnego przedwzmacniacza, w połączeniu z parą wzmacniaczy mocy klasy A. Możliwość wykorzystania różnorodnych lamp mocy umożliwia użytkownikowi skrojenie dźwięku na miarę swoich preferencji. Na obecnym rynku audio, 4199 USD za wzmacniacz zintegrowany o poziomie jakości PrimaLuny DiaLogue Premium HP przedstawia znakomity stosunek jakości do ceny. PrimaLuna ma kolejnego zwycięzcę.